ΝΙΟΚΑΣΤΡΟ

Στη νότια είσοδο του κόλπου του Ναυαρίνου δεσπόζει το φρούριο του Νιόκαστρου ή Νέου Ναυαρίνου, όπως ονομάστηκε σε αντιδιαστολή με το Παλαιόκαστρο, που υψώνεται στην άλλη πλευρά του κόλπου. Κτίστηκε από τους Οθωμανούς το 1573 μετά την ήττα τους στη ναυμαχία της Ναυπάκτου για τον αποτελεσματικότερο έλεγχο ενός από τους σημαντικότερους εμπορικούς θαλάσσιους δρόμους μεταξύ Ανατολής και Δύσης και συνιστά ένα από τα καλύτερα διατηρημένα κάστρα του ελλαδικού χώρου. Κατά τα έτη 1686-1715 βρέθηκε υπό Ενετική κυριαρχία, ενώ το 1770 κατελήφθη από τους αδελφούς Ορλώφ. Το 1821 το κάστρο απελευθερώθηκε από τους Έλληνες έως το 1825, οπότε, μετά από σθεναρή αντίσταση, παραδόθηκε στον Ιμπραήμ. Στον κόλπο του Ναβαρίνου, τον Οκτώβριο του 1827 οι στόλοι των τριών Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής, της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας, συνέτριψαν την ναυτική δύναμη του Ιμπραήμ, υποχρεώνοντάς τον να σταματήσει τις λεηλασίες του στο Μοριά. Μετά το 1830 σχεδιάστηκε εκτός των τειχών η νέα πόλη που ονομάστηκε «Πύλος». Το κάστρο σταδιακά εγκαταλείφθηκε και ο χώρος της ακρόπολης μετατράπηκε σε φυλακές.

     Το κάστρο αποτελείται από έναν μεγάλο περίβολο (Α), που οριοθετεί τον κυρίως οικισμό και έναν δεύτερο μικρότερο, εξαγωνικής κάτοψης, εντός του οποίου διαμορφώνεται η ακρόπολη (B). Τα τείχη του έχουν μεγάλο πάχος, χαμηλό ύψος  και κεκλιμένες όψεις, προκειμένου να αντέχουν στους κανονιοβολισμούς, ενώ ενισχύονται κατά διαστήματα με ισχυρούς προμαχώνες. Οι δύο σημαντικότεροι βρίσκονται προς την πλευρά της θάλασσας: ο λεγόμενος «Έβδομος» (1) και ο «προμαχώνας της Santa Maria» (2)· με τα κανόνια τους διασφάλιζαν την κύρια είσοδο στον κόλπο του Ναυαρίνου, ένα από τα καλύτερα φυσικά λιμάνια της Μεσογείου. Στο ψηλότερο σημείο του κάστρου διαμορφώνεται η ακρόπολη (B), η οποία ενισχύεται με άνυδρη τάφρο εξωτερικά και πέντε πεντάπλευρους προμαχώνες με σχεδόν εξήντα κανόνια στις επάλξεις τους. Η κύρια είσοδος στην πόλη γινόταν από την νοτιοανατολική πλευρά, μέσω της επιβλητικής «Πύλης της Ζεματίστρας» (3). Εντυπωσιακό είναι το νότιο τείχος του κάστρου, η λεγόμενη «Μεγάλη Βέργα» (4), που συνδέει την ακρόπολη με τον «Έβδομο» (1).

     Εντός των τειχών σώζονται ερείπια κατοικιών και δημόσιων κτηρίων, κρήνες και δεξαμενές, καθώς και ο πρόσφατα αναστηλωμένος ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (5), που είχε αρχικά οικοδομηθεί ως οθωμανικό τέμενος επί των ημερών του σουλτάνου Μουράτ Γ΄ (1573-1595)· κατά την Β΄ Ενετοκρατία (1686-1715), μετατράπηκε σε καθολική εκκλησία, αφιερωμένη στον Άγιο Βίτο.

   Στο Νιόκαστρο υλοποιήθηκαν εκτεταμένες επισκευές και αποκαταστάσεις κατά τη δεκαετία του 1980 από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων στο πλαίσιο της ίδρυσης του Υποβρύχιου Κέντρου Ενάλιας Αρχαιολογίας, ενώ επιμέρους εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης συνεχίζονται αδιάλειπτα μέχρι σήμερα από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας.

Εντός του κάστρου φιλοξενούνται μόνιμες και περιοδικές εκθέσεις: στο ισόγειο του κτηρίου του Μαιζώνος είναι εγκατεστημένο το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Πύλου (6), στο «κτήριο Πασά» (7), στον «προμαχώνα Μακρυγιάννη» (8) και στις ανοικτές θόλους της ακρόπολης λειτουργούν τρεις εκθέσεις σχετικές με ενάλιες αρχαιότητες, ενώ στη «Μεγάλη Θόλο» (9) προβάλλεται η ψηφιακή αναπαράσταση της Ναυμαχίας του Ναυαρίνου, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση ενός πολυδύναμου αρχαιολογικού χώρου που προσφέρει στον επισκέπτη μια διαχρονική περιήγηση στην περιοχή της Πυλίας.

A  Μεγάλος περίβολος

B  Η ακρόπολη

1  Προμαχώνας "'Εβδομος"

2  Προμαχώνας της Santa Maria

3  Πύλη Ζεματίστρα

4  Νότιο τείχος ("Μεγάλη Βέργα")

5  Ο ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος

6  Το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Πύλου

7  Το "κτήριο Πασά"

8  Προμαχώνας Μακρυγιάννη

9  "Μεγάλη Θόλος"